Joachim Duyndam
filosoof
filosoof
De mens is een betekeniswezen. We geven en vernemen voortdurend betekenis, we leven in betekenissen. Dit ding als een boek zien, mijn droge gevoel als dorst voelen, genieten van een maaltijd, verliefd worden op iemand, een leugen als argument gebruiken, deze casus als diefstal veroordelen, iemand een misstap vergeven, die politieke partij als gevaar zien – zomaar wat willekeurige voorbeelden van betekenisrelaties. Alleen al deze voorbeelden laten zien dat betekenis ontstaat (wordt gevonden of gemaakt) door interpreteren-als, oftewel door oordelen. Dat kunnen feitelijke oordelen zijn – voor mij staat een glas water, die voetballer staat buitenspel – maar ook normatieve oordelen: die daad is verachtelijk, deze muziek is mooi, deze situatie is vervelend, hier is iemand in nood. Zowel feitelijke als normatieve oordelen kunnen meer of minder omstreden zijn: was het wel of geen buitenspel; is wat ik deed grensoverschrijdend; wanneer is oorlog gerechtvaardigd?
In elke interpretatie of oordeel wordt iets betekenisvragends verbonden met iets betekenisgevends. Iets betekenisvragends is meestal iets concreets, bijvoorbeeld een ding, een handeling, een praktijk, een situatie, een gebeurtenis, een fenomeen, een gevoel, een opvatting, een kunstwerk (de stip in ons logo). Dat concrete wordt verbonden met iets betekenisgevends: iets algemeners, bijvoorbeeld een begrip, een regel, een wetmatigheid, een norm, een waarde, een ideaal, een traditie (de boog in ons logo). Betekenisvragend en betekenisgevend zijn geen losstaande zaken op zichzelf: betekenis ontstaat als de verbinding daartussen.
In het BetekenisLab worden betekenisrelaties onderzocht in zes thema’s – op de homepage weergegeven in een zeshoek. Het leidende en centrale relatiebegrip in dit onderzoek is mimesis. Mimesis is volgens Samuel IJsseling (in zijn gelijknamige boek) een grondwoord in de Europese cultuur. Dit oorspronkelijk Griekse woord betekent onder andere imitatie en navolging, maar ook: weergeven, verwoorden, uitbeelden, performen.
In het BetekenisLab wordt betekenis – dus de verbinding tussen iets betekenisvragends en iets betekenisgevends – opgevat als vorm van mimesis. Zoals, in volgorde van de zes thema’s:
Voorbeeldfiguren
Creatieve mimesis:
Met een voorbeeldfiguur of model
een creatief-mimetische relatie aangaan.
Creatieve mimesis:
Met een voorbeeldfiguur of model
een creatief-mimetische relatie aangaan.
Completerende mimesis:
Een empathische relatie completeert
de beleving van de ander
Een empathische relatie completeert
de beleving van de ander
Resilience
Veerkrachtige mimesis:
Geestelijke weerbaarheid of resilience
is veerkrachtig-mimetisch antwoorden
op heteronome druk
Veerkrachtige mimesis:
Geestelijke weerbaarheid of resilience
is veerkrachtig-mimetisch antwoorden
op heteronome druk
Vergeving
Helende mimesis:
Een door schuld beschadigde
intermenselijke relatie kan worden
geheeld wanneer de een de ander
de schuld van de breuk vergeeft
Helende mimesis:
Een door schuld beschadigde
intermenselijke relatie kan worden
geheeld wanneer de een de ander
de schuld van de breuk vergeeft
Humanisme
Kritische mimesis:
Humanisme is een kritische relatie
tot betekenissen die vanzelfsprekend
of dogmatisch zijn geworden
Kritische mimesis:
Humanisme is een kritische relatie
tot betekenissen die vanzelfsprekend
of dogmatisch zijn geworden
Wijsgerig-denkende mimesis:
Denken is: het zijn van de werkelijkheid verstaan,
reflectief inzien, resonerend horen.
Signaal als het lukt: catharsis, intellectuele ontroering
Denken is: het zijn van de werkelijkheid verstaan,
reflectief inzien, resonerend horen.
Signaal als het lukt: catharsis, intellectuele ontroering